Bir önceki yazımda yine LibreOffice ve PDF üzerindeki marifietlerinden bahsetmiştim. Gelen olumlu tepkiler ile LibreOffice’in PDF’ler ile yapabildiği bir güzel marifetten daha bahsedeyim dedim. LibreOffice sayesinde, ek bir yazılıma gerek kalmaksınızın doldurulabilir PDF belgeleri oluşturabilirsiniz.
Nedir bu Doldurulabilir PDF Formu?
Doldurulabilir PDF, günlük hayatta bir çok yerde karşımıza çıkan “Formlar; Sipariş formu, ders kayıt formu, dilekçe formu ve bilimum başvuru formu…” konusunda işimizi çok kolaylaştıran bir özellik.
Benim en sevmediğim şeylerden biri bu formları elle doldurmak zorunda olmak, İnternetten bir form doldurmanız isteniyor, önce döktürüp sonra doldurun dendiği zaman içim sıkılıyor doğrusu, hem yazım çok çirkin hem de yanlış yazdığımda düzeltmesi yeni baştan doldurması gerçekten zahmet.
Bir de dolduran taraftan değil de, bu formları okuyan ve işeleyen taraftan bakarsak, kargacık burgacık yazılar, bu yazıları okuyup tekrar bilgisayar üzerinde bir hesap tablosuna veya başka bir veri alanına elle yazmak gerçekten işgücü kaybı ve çalışana zülum! Patron veya yönetici olsanız, böyle gereksiz bir iş tekrarı için iş gücünüzü gereksiz yere kullandığınız için maddi bir kaybınız da olurdu.
Tabi ayrıca bir de “Kurumsallık” boyutu var, düşünsenize, müşteriniz lan büyük bir şirkete elle doldurması için bir form gönderiyorsunuz… Bunun önüne geçmek için bazen bu formları metin belgedesi(odt, doc etc) veya hesap tablosu(ods, xls) biçimlerinde gönderilebiliyor. Ama bunda da, biçim ve düzen sorunlarından dolayı form istenilen şekilde görüntülenemiyor, sayfalar kayıyor bazen de müşteri veya formu dolduran kişi formun alanlarını kafasına göre değiştiriyor siliyor vs vs… Bunun için en güzel alternatiflerden biri Doldurulabilir PDF formları oluşturmak.
Doldurulabilir PDF formunda, belirlediğiniz alanlar form belgesini açan kişi tarafından düzenleme yapılmasına ve işaretlenmesine izin veren bir belge yapısı oluşturulmakta. Bu sayede dolduran kişi ona tanımlı alanlar dışında bir değişikik yapamamakta ve form biçimi ve düzeni de korunmakta.
Bu sayede hem formu doldurmak hem de formu okumak ve işlemek çok kolay. Formu işlemek basit bir kopyala yapıştır işlevine dönüşmekte. Ayrıca, formu işleyen kişinin yapabileceği -hepimiz insanız ve yazılarımız genellikle çirkin- okuma ve yazma gibi hataların da önüne geçerek doğru bilginin aktarılmasını sağlamak sunulan çok büyük bir fayda!
Haydi LibreOffice ile Yapalım
LibreOffice ile doldurulabilir PDF formu oluşturmak gerçekten çok kolay. Writer, Calc, Impress ve Draw bileşenlerinin hepsinde doldurulabilir PDF oluşturabilirsiniz.
Nasıl yapıldığını göstermek için ben Writer üzerinde basit bir form hazırladım.
Doldurulabilir PDF formları oluşturmaya başlamak için ilk adım olarak menüden
Dosya -> Görünüm -> Araç Çubukları yolundan “Form Denetimleri” araç çubuğunu seçelim ve oluşturduğumuz beldeki alanları bu araç çubuğu sayesinde belirleyelim.
LibreOffice ile doldurulabilir form oluşturmak için Form Denetimleri Araç Çubuğu’nu aktifleştirelim
Ben düz metin kutuları, onay kutuları ve seçim kutusu kullandım. Solda gördüğünüz Form Denetimleri Araç çubuğunda metin kutusunu seçtikten sonra oluşturmak istediğiniz alana tıklayıp alan boyutu nispetinse sürüklediğinizde alana kolayca sahip olacaksınız. Bu alanların biçimlendirilebilir olduğunu belirteyim. Bu sayede, alanların yazı tipinden tutun rengine davranışına kadar istediğiniz tanımlamaları yapabilirsiniz.
Metin kutusu alanının özelliklerini değiştirebilirsiniz
Burada, özellikle çok satırlı tasarlaan kutular için bir ipucu vermek isterim, adres gibi çok satırlı olmasını tasarladığınız kutucuları aşağıdaki gibi ayarlamanız gerekmekte
Metin kutusunu çok satırlı hale getirmek
Formumuzu tamamladıktan sonra geriye bu formu PDF biçiminde dışa aktarmak kalıyor. Burada yine araç çubuğundaki PDF olarak dışa aktar simgesi yerine bu işlemi;
Dosya -> PDF Olarak Dışa Aktar yolu ile yapmak gerekiyor, burada açılacak PDF Seçenekleri iletişim penceresinde “PDF formu oluştur” seçeneğinin işatretli olduğundan emin olduktan sonra “Dışa Aktar” düğmesine basarak düzenlenebilir PDF formumuzu kaydediyoruz.
LibreOffice ile hazırlanmış doldurulabilir formu PDF olarak dışa akarmak
Formumuzu oluşturduk ve dışa aktardık. Artık bu form PDF okuyucu ile açıp doldurabilir.
Nasıl olduğuna bakmak için PDF okuyucusu ile açalım.
LibreOffice ile oluşturulmuş PDF formu PDF okuyucu ile Düzenlemek – Adobe Reader
Görüldüğü üzere formu rahatça düzenleyebildim, seçim kutularını işaretledim. Dikkat ederseniz, okuyucunun üst kısmında bu PDF’nin doldurulabilir olduğu ile ilgili bir uyarı bandı belirdi. Bu bandı gördüğünüz PDF dosyaları doldurulabilir belgelerdir. Formu doldurduktan sonra kaydedip gönderebilirsiniz.
Yukardaki örneği Adobe Reader ile vermemin sebebi, büyük ihtimalle oluşturacağınız formları göndereceğiniz kişilerde bu okuyucunun yüklü gelmesi. Gördüğünüz gibi sorunsuz şekilde görüntülenebiliyor ve düzenlenebiliyor. LibreOffice ile çalışmanızın önünde bir engel yok.
Gelelim sevdiğimiz Linux sistemimiz üzerindeki okuyuculara. Bu okuyucularda da oluşturduğumuz formları rahatça doldurabilir ve kaydedebiliriz.
Okularda doldurulmuş PDF formu
Okular’da da beliren uyar bandına dikkatinizi çekerim, Formları Göster seçeneği ile, doldurulabilir form alanlarını aktif ederek doldurmaya başlayabilirsiniz.
Evince’de pdf formu doldurmak
Nedenini henüz bilmiyorum ama Linux üzerinde bu belgelerdeki Ş ve İ gibi karakterlerin görüntülenmesinde bir sorun olmuş gibi, sanırım sistem yereli veya benim oluşturduğum dosyanın kodlaması ile ilgili bir sorun olabilir. Bakmak lazım.
Unutmadan, formları doldurduktan sonra, doldurulmuş formu PDF okuyucunuzdan kaydederken “Farklı Kaydet” şeklinde kaydetmenizi öneririm.
Gördüğünüz gibi, LibreOffice ile ek bir yazılıma ihtiyaç duymadan kolaylıkla PDF formlarıhazırlayabiliyoruz.
Denemek isteyenler için: odt dosyası ve pdf dosyası
Okular bence GNU/Linux üzerindekien iyi belge görüntüleyicisi. Her ne kadar Evince kadar hızlı olmasa da sunduğu araçlarla Evince’in çok önünde…
Okular’ın sunduğu araçlar arasında -bir öğrenci, kendince araştırmacı, çalışan olarak- bence en öne çıkanlar; Belge üzerinde vurgulama yapmak, not yazmak, yer imleri eklemek  gibi özellikler. Yapılan her vurgu, not ve ekleme belgede yer imlerine de ayrıca kaydoluyorbu sayede de inanılmaz şekilde geriye dönme şansınız oluyor.
Tez yazarken veya ödev hazırlarken çok önemli bir yardımcı… Onlarca pdf belgesi okuyorsunuz ve sonra aldığınız notları işaretlediğiniz yerleri kolayca bulabiliyorsunuz. Harika! Yalnız dikkat edilmesi gereken, Okular bu yer imleri ve notları dosyada değil, yerelinizde tuttuğu için belgenin yerini değiştridiğinizde yer imi ağacındaki im çalışmayacaktır. Bunun yerine belgeyi “Farklı kaydet” derseniz, notlar da PDF dosyası içerisine dahil edilecektir. Böylece bu dosyayı başka birine gönderdiğinizde notlarınız ve işaretlemeleriniz de alıcının bilgisayarında da okunabilecektir. *
Önemli Bilgi:
Okular’ın 0.15 sürü ile birlikte PDF belgeleri üzerine yazdığınız notlar, yaptığınız işaretlemeler doğrudan PDF dosyasının içine kaydedilebiliyor, böylece farklı bir okyucuda bu PDF dosyasını açtığınızda notları görebiliyorsunuz. Pardus’ta hangi sürüm vardı hatırlamıyorum, ama şu anda 0.15.3 sürümü mevcut.
Örneğin bir PDF dosyası üzerinde çalıştınız ve not aldınız, bunu Windows üzerinde Adobe Reader ile açan bir kullanıcı, sizin yaptığınız bütün işaretlemeleri ve notları görebilir, bunları tıpkı kendi okuyucusundaki gibi düzenleyebilir veya kaldırabilir.
Bu iş hayatında da çok kullanılan (taslaklar, incelenecek belgeler, yorum ve bildirimlerde) bir özellik olduğu için bir kez daha not düşeyim dedim. PDF üzerinde not almak için Linux size yeter. Sadece okular değil, Xournal gibi yazılımlar ile de PDF dosyalarına not veya işaretleme ekleyebilirsiniz. Özgür olmayan Mendeley’in de bunu yapabildiği söyleniyor.
Şöyle iki ekran görüntüsü ekleyerek olayı pekiştirelim. Resmet gönder, yoksa yaşanmamıştır demesinler.
Okular’da PDF’lere not yazmak, işaretlemek
Aynı dosyayı Windows üzerinde Adobe Reader ile açınca:
Okular notları ve işaretlemeleri Adobe Reader’da sorunsuz şekilde görüntüleniyor.
Sonuç mükemmel!
PDF dosyalarında değişiklik ve eklemeler yapmak için ise LibreOffice Draw’da PDF içe aktarmayı kullanabileceğinizi de tekrar hatırlatayım.
Neyse, konuyu iyice yaymadan, bu yazıyı yazmaya başlarken Okular’ın okuma alanı ile ilgili bir yazı yazmaktı amacım. Bu konuya gelirsek, geçen hafta doktora ödevi yaparken onlarca PDF biçiminde makale rapor vb okurken, tez yazdığım zamanlardan aklımda kalmış bir konuda hata kaydı gireyim dedim, tam hatırlayamadığım bir konu fakat Okular’ın araç çubukları sabitti ve yerkerini değiştiremiyorduk. Bunun çok önemli bir handikapı vardı, okunur alanı genişletemeyince daha çok miktarda yazıyı aynı büyütme seviyesinde okuyamıyorduk. illa ki yazılar küçülmeliydi, bu da okuma konforunu düşüren bir öğreydi, özellikle dizüstü ekranları geniş oluğundan, gerçek sayfa boyutu hissi almak için çok küçük yazı karakterleri ile okuma yapmak zorunda oluyorduk. Üst menü ve sayfa numarası çubuğu gereksiz yer tutuyordu, aynı şekilde yatay sayfaları da görüntülerken sağ ve sol araç çbukları çok yer kaplıyorud.
Uzatmadani KDE harta takip sisteminde bir hata kaydı açtım, sağolsun Kai Uwe Broulik isimli kullanıcı bunu yapabileceğimi söyledi ve tarif etti, doğrusu çok şaşırdım ve bu faydalı ipuçlarını buradan paylaşayım dedim:
Tedaviden önce:
Okular varsayılan görünüm, P dikey sayfalar için L ise yatay sayfalar için taşıma önerisi
Görüldüğü gibi, mevcut alanlar özellikle dikey sayfalar için sıkıntılıydı.
Tedavi:
– Menü araç çubuğunu gizlemek: Araçlar – Menü Çubuğunu Göster(CTRL+M) geri getirmek için belge dışındaki boşluk alanda sağ tıklayıp Menü Çubuğunu göster veya CTRL+M tuş birleşimini kullanabilirsiniz.
– Soldaki araç çubuğunu başka yere taşımak için: Araç Çubuğuna sağ tıklaın ve Araç Çubuğu Konumunu Kilitle’deki işareti kaldırın ve araç çubuğunu dilediğiniz konuma sürükleyin
– Durum çubuğunu gizlemek için: Ayarlar – Sayfa Çubuğunu göster seçeneğindeki şareti kaldırın. Sayfa göstergesini araç çubuğunda da gösterebilirsiniz, çünkü bu haliyle gerçekten yer israfı yapıyor. Bunu yapmak için, araç çubuğuna sağ tıklayın ve Araç Çubuğunu Yapılandır’ı seçin, burada açılacak iletişim penceresinin tepesinde Ana Araç Çubuğu, bağlığı altında bir açılır liste bulunmakta burada <okular_shell> yerine <okular_part>’ı seçin ve Sayfa Numarası bileşenini sağ taraftaki etkin bileşenlere taşıyın. İstediğiniz başka bileşen varsa onları da buradan ekleyebilirsiniz.
– Sol denetim çubuğundaki simegeleri küçültmek – Durum çubuğuna sağ tıklayın ve küçük simgeleri seçin. Küçük resimleri etkinleştirmek veya gizlemek için, Küçük Resimler simgesine tıklayabilirsiniz.
 Tedaviden sonra:Â
Okular’ın yeni okuma düzeni
Görüldüğü gibi epeyce güzel yer kazandırk. Bu ekran görüntüsündeki resme aldanmayın, şöyle çift sütun ve daha küçük karaktele yazılmış bir makaleyi okurken bu alan çok değerli oluyor… Her sayfada bir ileri bir geri insanın sinirleri bozuluyor…
Benim için çok faydalı oldu bu ipuçları, dilerim sizin de işinize yarar.
Unutmadan, Okular ile sadece PDF dosyası değil, postscript, odf, tiff(fax çıktılarında çok kullanılıyor), djvu, çizgi roman, e-pub biçimindeki e-kitaplar diğer biçimleri görüntüleyebilirsiniz. Bknz:Â http://okular.kde.org/formats.php
*Diğer bir yöntem ise Dosya-> Dışa Aktar -> Belge Arşivi yolu ile dışarı aktarırsanız, okular uzantılı bir dosya oluşacak ve not ve işaretlerinizi Okular’ın olduğu her yerde açabileceksiniz.
Yüksek Lisans tezimi Pardus üzerinde tamamen özgür yazılımlar kullanarak yazmıştım. Tezimin hikayesini Özgürlükİçin E-Dergi’nin 34. sayısı için kaleme almıştım.Â
Birilerine faydası dokunur diye -en azından arama motorları ve paylaşım kolaylığı açısından- günlüğüme de aktarmak istedim. Belki bu sayede özgür yazılımla üretmek isteyen birkaç kişiye daha ulaşmış olurum…
Tıpkı başka bir Dünya’nın mümkün olduğu gibi, özgür yazılımla da üretmek mümkün! Hem de tahmin etmeyeceğiniz kadar kolay ve nitelikli şekilde…
Bir Tezin Hikayesi
Tezim - Avrupa Birliği'nde Yoksullukla Mücadele ve Türkiye'nin Uyum Sürecindeki Yeni Uygulamalar
Pardus, kişisel kullanımın dışında, kişisel üretim için de barındırdığı özgür üretim araçları ile bu gibi ihtiyaçlarımızı karşılamakta oldukça başarılı bir GNU/Linux dağıtımı. Bundan yaklaşık 4 yıl önce, 2007 yılında, Yüksek Lisans eğitimine başladım. İstanbul Üniversitesi’nde tamamladığım lisans eğitimimden sonra, yüksek lisans eğitimi için de tercihim yine okulum oldu. Avrupa Birliği Anabilim Dalı’nda yüksek lisans eğitimine başladıktan birkaç ay sonra Pardus ile tanıştım.
Aslında özgür yazılımla tanışmam ve özgür yazılım kullanma isteğim, biraz daha geriye gidiyor. Lisans eğitimim sırasında Firefox ve OpenOffice.org kullanmaya başlamıştım. Öğrencilik, ekonomik koşullar ve genel kabul görmüş “korsan yazılım†kültürü, bilgisayarımın işletim sistemi ve ofis yazılımı tercihimi, zoraki ve bilinçsiz bir şekilde, korsan yazılımdan yana kullanmaya itmişti. Lisansın son yılında tanıştığım OpenOffice.org, benim için bir dönüm noktası oldu. Okulda verilen ödevleri yaparken, emeğimi korsan bir yazılım üzerine dökmek beni içten içe rahatsız etmeye başlamıştı. Emek veriyordum, fakat bu emeği ortaya döktüğüm yazılımı kullanarak emek hırsızlığı yapıyordum ayrıca. Özgür değildim ve bu nedenle yaptığım çalışmalarda bu beni rahatsız ediyordu. OpenOffice.org ile tanıştığımda, Windows işletim sistemi üzerinde kullansam da, biraz rahatlamıştım ve çok daha rahat çalışabiliyordum. Lisansta çok ödevim olmasa da, yüksek lisansın başlangıcında bütün çalışmalarımı OpenOffice.org üzerinde yapmaya başlamıştım.
Aynı yıl Pardus 2007 yavaş yavaş tanınmaya başlamıştı. Birkaç forumda Pardus hakkında birkaç yazı okumuştum, ama denemeye pek cesaret edememiştim doğrusu. Bilgisayarımda Linux kullanabilmek aslında çok daha gerilerden gelen bir fantazimdi. Fakat o zamana kadar bilgisayar dergilerinden gördüğüm kadarıyla, konsol komutları sabit disk biçimlendirme işlemleri ve metin tabanlı kurulum beni çok ürkütmüştü. Pardus hakkında biraz okuyunca, Pardus’un getirdiği kolaylıklar ve son kullanıcı hedefi ve en önemlisi Türkiye’de geliştiriliyor oluşu beni cesaretlendirdi.
Pardus ile tanıştıktan sonra kısa süre içerisinde Pardus’a alıştım. Halihazırda tanışmış olduğum özgür ofis yazılımı OpenOffice.org ile araştırmalarımı, ödevlerimi halletmeye başladım. Özgür ofis yazılımının yanında, esas olarak kullandığım işletim sisteminin de özgür olması ile yukarıda bahsettiğim rahatsızlık duygusu ve kısıtlanmışlık hissi kayboldu. Özgür bir platformda çalışıyor olmak, insanlığın ortak emeği ile sanki bana kişisel olarak bir şeyler üretmem için sunulmuş bir fırsat gidiydi. Çok rahatlamıştım ve üretme hevesim çok fazlaydı. Şimdi bile özgür yazılımın kişisel üretim için sunduğu imkanları görünce aynı hisse ve şevke kapılıyorum. Sanki birileri bana sistem burada, araç burada, sen yeter ki üret diyor. Daha açıklayıcı olmak gerekirse, Mahmut Tuncer’in dile getirdiği gibi, şeker var, un var, yağ var ne duruyorsun yaklaşımı diyebiliriz.
Temel sisteme ve üretim araçlarına “özgürce†ve bir bedel olmadan sahip olduktan sonra, bu temelde kendi adıma bir şeyler yapmak bana haz vermeye başlamıştı. Bunların farkına vardığımda ise kendi kendime “Yüksek Lisans tezimi tamamen Pardus üzerinde yazabilir miyim acaba, nasıl olur ki?†diye sormaya başladım. Bu soruma “Evet, bunu yapabilirim, ben özgür bir işletim sistemi üzerinde Tezimi özgürce yazabilirim, insanlığın ortak bilgi birikimi bu imkanları bana sunduktan sonra ben neden özgür bir tez yazamayayım ki?†cevabını vermem uzun sürmedi. Ders yılı boyunca ödevlerimi ve çok olmasa da araştırma çalışmalarımı Pardus üzerinde sürdürdüm.
Ders yılını tamamlamamım ardından, malum ülkemizin işsizlik sorunu, ve diğer özel nedenler dolayısıyla yüksek lisans eğitimimin ilk tez yılını boş geçtim diyebilirim. Zaten lisans eğitimim de de benzer nedenlerle çok iyi bir öğrencilik dönemi geçirememiştim. Tez konumu belirlemem ve en önemlisi bu konuda çalışmaya başlamam bir hayli sürdü. İş bulmamın ardından, ekonomik olarak güvenceye kavuşmam, bu sayede evlenerek hayatımı sevdiğim insanla birleştirmeme vesile oldu. Bu gelişmeler, ülkemizde bir lüks olarak algılanan yüksek lisans eğitimini tamamlamak için bana güç verdi.
Tez Yazmaya Başlamak…
İlk bölümde anlattığım hikaye kısımının ardından konunun özüne dönelim… Bir akademik çalışma olan yüksek lisans tezi; belirli şekil şartlarına sahip, akademik ölçüler ve gereklilikler doğrultusunda hazırlanması mecbur olan yazılı çalışmalardır. Tezinizi daktiloda yazabileceğiniz gibi, modern teknolojiyi kullanarak bilgisayar üzerinde de yazabilirsiniz. Ben modern bir üretim seçeneği olan bilgisayarı seçtim.
Bilgisayar üzerinde bir tez yazmanız için temelde bir kelime işlemciye ihtiyaç duyarsınız. Bu kelime işlemci gelişmiş bir kelime işlemci olabileceği gibi konsol tabanlı bir metin editörü de olabilir. Bu konuda Pardus üzerinde alternatiflerini şunlar olabilir:
Basit metin editörü(ör. konsol tabanlı, Kwrite, Gedit vb)
Bu seçeneklerden üçüncüsü olan LaTex konusuna kısaca değinmek gerekirse; LaTeX akademik çalışmalar için oluşturulmuş bir belge hazırlama sistemidir. Genelikle fen bilimleri ve matematik alanında kullanılsa da sosyal bilimler alanında da yoğun olarak kullanılmaktadır. Ülkemizde de birçok üniversite bu alanlarda çalışmaların LaTeX üzerinde yapılamasını tavsiye emekte ve bunun için yönerge ve rehberler yayınlamaktadırlar. Latex akademik çalışmaların dışında, kitap ve diğer çeşitli belgeleri yazmak için de kullanılmaktadır. LaTeX belgelerinin kağıt ortamında en iyi çıktıyı verdiğinin de altını çizmeyi ihmal etmeyeyim. LaTeX konusunda daha fazla bilgi için ilgilenen arkadaşlar Google, PardusWİki ve Özgürlükİçin.com’da arama kutucuğuna LaTeX yazıp detaylı bilgi edinebilirler.
LibreOffice Özgür Ofis Yazılımı
Benim bu seçenekler arasındaki tercihim Kelime İşlemci’den yana oldu. Bu seçimi yapmamın nedeni ise o güne kadar az çok hakim olduğum bir yazılım olması ve bu yazılımların diğer seçeneklere göre bana daha kolay kullanılabilir gelmesiydi. Bu karar basit gibi görünse de, özellikle LaTeX ile kıyaslanınca zor bir karardı.
Yardımcı yazılımlar…
Tezimi yazacağım platforma karar verdikten sonra işler benim için biraz daha kolaylaşmıştı. Bundan sonra sıra tez çalışmam için ihtiyacım olan yardımcı yazılımları belirlemekteydi.
Tezim için temel oluşturabilmek için birçok makale ve kitap okumam gerekiyordu. Bu makale ve kitaplar basılı ortamda olduğu gibi elektronik ortamda da bulunmaktaydı. Elektronik ortamda bulunan kitap ve makaleler genellikle PDF ve ofis dokümanı biçimindeydi. Ofis dokümanlarının üzerinde çalışmak kolaydı, fakat PDF biçimindeki belgelerde çalışmak o kadar kolay değildi.
Bildiğiniz gibi PDF biçimindeki dosyalar, ya metin halindedir ya da salt görüntü halindedir. Metin halindeki PDF belgelerininden metini seçebilir ve ofis belgelerine aktararak üzerlerinde çalışabilir not alabilirsiniz. Fakat görüntü halindeki PDF dosyaları üzerinde çalışmak hiç kolay değildir. Windows platformunda bu dosyaları okumak için kullandığınız Adobe Reader yazılımı ile bu dosyaları sadece görüntüleyebilirsiniz. Oysa Pardus üzerinde gelen belge görüntüleyici Okular size bu belgeler üzerinde çalışmak için mükemmel araçlar sunmakta.
Okular - Özgür Belge Görüntüleyici
Okular’ın size sunduğu en önemli özellikleri, PDF dosyaları içerisinde yer imleri koymak, önemli yerlerin altını çizmek, buraları serbest biçimde işaretlemek ve not almak olarak sayabilirim. Salt görüntü halindeki PDF dosyaları üzerinde not alabilmek, ve çalıştığınız bütün PDF dosyaları üzerinde aldığınız notları ve yer imlerini tek pencereden görebilmek, bu notlara hızlıca ulaşabilmek mükemmel bir şey! Okular ile bir PDF dosyası açın ve F6 tuşuna basarak neler yapabileceğinizi kendi gözleriniz ile görün derim!
Ben Okular belge görüntüleyicisinin yanında, Okular’a göre çok daha hızlı olan bir belge görüntüleyici olan Evince yazılımını aslında daha fazla kullandım. Okular nedense birkaç belge ile aynı anda çalışırken, özellikle görsel olarak zengin belgelerde performans düşüklüğü yaratıyor. Evince ile PDF dosyalarını çok daha hızlı ve kolay görüntüleyebiliyorsunuz.
KNotes
Belge görüntülemenin dışında, çok önemli bir ihtiyaç ise not tutmak. Pardus üzerinde gelen masaüstü notları çok işe yarıyor. Notlarınızı daha organize olarak tutmak isterseniz, Basket yazılımı tam sizlik. Bir diğer alternatif ise notlarınızı bir ofis belgesinde tutmak. Ben bu üç yöntemi de kullandım. Hızlı notlar için KNotes masaüstü notlarını, planlama için Basket’i ve kontrol için ise ofis belgelerini not tutmak için kullandım.
Biraz ileri teknoloji…
Belge yazmak, görüntülemek, not almak temel düzeydeki yazılımlar ile başarılabilecek işlerdi. Ama araştırma sürecini daha hızlandırmak için biraz ileri teknolojiye ihtiyaç duymaktaydım. Bilgisayarımdaki kayıtlı tüm belgelerin içine tek tek girmek, sayfalarca belge arasında bir kavramı aramak, bu işin nasıl olacağı doğrusu kafamda bir soru işaretiydi. Google’de arama yapmak bildiğiniz gibi bilgisayar yerelinde arama yapmaktan çok daha kolaydı. Ama benim bilgisayarımda topladığım belgelerin içeriğinde de arama yapabilmem gerekirdi.
Nepomuk - Semantik Masaüstü Aracı
Bu noktada devreye ileri teknoloji ürünü olan Nepomuk ve Strigi servisi girdi. Belgelerimi tuttuğum dizini Nepomuk ve Strigi servisine indekslettirdim. Nepomuk sayesinde bu dosyalara etiketler koydum, işime ne kadar yaradığına göre ise dosyaları 5 yıldız üzerinden oyladım. En önemli kısım olan dosya içeriğinde arama işlemini ise Strigi ile hallettim. Dolphin’de arama kutucuğuna aramak istediğim kelimeyi yazdığımda bu dosya adında ve içeriğinde o kelimeyi içeren bütün belgeler karşıma çıktı. Bu sayede araştırma sürecim çok hızlandı. Onlarca dosya ve binlerce sayfa arasından bir kelimeyi, bir terimi daha kolay olamazdı doğrusu.
Zotero, Çok Büyük İhtiyaç!
Zotero - Yeni nesil Araştırma Aracı
Tezlerin şekil şartlarına tabi olduğunu belirtmiştim. Bu şartlardan en önemlisi ise tezlerde kullanılan dipnotlar ve kaynakça kısımlarının bulunması. Tezi yazarken yararlandığınız onlarca kaynağı doğru şekilde belirtmelisiniz ve doğru biçimde tezinizde yer vermelisiniz.
Tez yazarken kullandığım OpenOffice.org(ve daha sonra LibreOffice yazılımı), dipnot ve kaynakça konusunda kendi iç araçlarına sahipti. Bu araçlar maalesef tıpkı Microsoft Office Word yazılımındaki gibi bu alanlarda zayıftı. Öntanımlı olarak gelen dipnot ve kaynakça biçimlendirmesi kişiselleştiremiyor ve toplu hale kontrol edilemiyordu, aynı zamanda geriye dönüp bu girdileri düzenlemek ise hiç kolay değildi. Basit olarak zamanınız var ise manuel dipnot girişi ve kaynakça oluşturabilirsiniz. Bunun yanı sıra çevrimiçi hizmetleri kullanarak bu ihtiyacınızı giderebilirsiniz.
Maalesef bu yöntemlerin hiçbiri bana makul gelmedi. Bu konuda araştırma yaparken, belki de tezim için en önemli araç olan Zotero ile karşılaştım.
Zotero, akademik alanda çalışan insanlar için bulunmaz bir nimet! Sundukları ile sizi çok büyük sıkıntılardan kurtaran mükemmel bir uygulama.
Firefox candır!
Zotero temelde bir Firefox uygulaması. Ofis yazılımız ile iletişim kurup bilgisayarınızdaki veya internette gezinirken karşılaştığınız bir eseri kütüphanenize almanızı, akademik biçemde olarak kaynak gösterebilmeniz için gerekli bilgileri kolayca girerek bu kaynakları elinizin altında tutabileceğiniz bir uygulama. Zotero sadece bununla sınırlı kalmayarak, araştırma yapanlar, kitap, belge, kılavuz yazanlar için bulunmaz nimetler sunuyor. Zotero ile araştırma yapmak, kaynak toplamak ve kütüphane oluşturmak çok kolay.
Zotero’nun sunduğu imkanlar bununla da sınırlı kalmıyor. Sunduğu ücretsiz üyelik servisi ile, kütüphanenizi, notlarınızı ve dosyalarınızı(100MB’a kadar ücretsiz) Zotero sunucusu ile eşleştirebiliyorsunuz. Bu sayede tez çalışmalarınıza internete bağlı olan herhangi bir bilgisayardan da devam edebiliyorsunuz. Bu servisin sağladığı en önemli özellik ise, veri güvenliği. Düşünsenize, çalışmanızda kullanmak için yaklaşık 100 eserlik bir kütüphane oluşturdunuz, hepsinin eser adından tutun, basım yılı, yayınevi çevirmeni gibi gerekli bilgilerini yazdınız. Ya bilgisayarınıza bir şey olursa, ya bunca veri ve veri bilginiz giderse, ya bilgisayarınız çalınırsa? Zotero, sizin için bu senkronizasyonu otomatik olarak yaparak sizi büyük bir sıkıntıdan kurtarıyor.
Zotero’yu kısaca tanıttıktan sonra, Zotero’yu Pardus üzeridne nasıl kullanılacağına değineyim. Zotero dediğim gibi bir Firefox eklentisi, Zotero’yu kendis sitesinde kolayca indirip yükleyebilirsiniz. Zotero’yu Firafox’a kurduktan sonra, yapılaması gereken önemli bir iş kalıyor. Zotero ve Kelime İşlemci’yi birbirine bağlamak. Bunun için, Zotero’nun kendi sitesinden kelime işlemciniz için uygun eklentiyi bulup kuruyorsunuz (http://www.zotero.org/support/word_processor_plugin_installation) Pardus 2011 için Zotero 2.1 ve Zotero 2.1 için OpenOffice.org/LibreOffice eklentisini seçebilirsiniz. Bu eklentileri kurduktan Firefox yeniden başlayacak ve yeni bir pencerede Zotero yapılandırma ekranı ile karşılaşacaksınız. Hiçbir ekstra ayar yapmadan “İleri†düğmesine tıklayarak kurulumu tamamlayabilirsiniz. LibreOffice programını açtığınızda araçlar çubuğunuzda Zotero araç çubuğunu göreceksiniz. Pardus 2009 üzerinde nasıl kurulum yapılacağı konusunda ise PardusWiki’deki Zotero maddesine bakabilirsiniz.
Zotero araç çubuğunu, çok basit bir kullanıma sahip. Sadece 7 tane düğmeye sahip bu düğmeler sırasıyla; Başvuru(Dipnot) ekle, Başvuru(Dipnot) Düzenle, Kaynakça(Bibliyografya) ekle, Kaynakça(Bibliyografya) düzenle, Yenile ve Zotero alan kodunu temizle. Daha kolay bir menü olamazdı doğrusu… Eser Bilgilerinizi Firefox üzerinde oluşturun, internette gezerken eser toplayın, tek tıkla bunları dipnot olarak ekleyin, tek tıkla kaynakça oluşturun, tek tıkla bütün belgelerinizi güncelleyin.
Bir belgede Zotero düğmelerine ilk kez tıkladığınızda size belgenizde hangi dipnot ve kaynakça sitili kullanmak istediğinizi soracaktır. Öntanımlı olarak dünyada yayıgın olarak kullanılan Modern Language Association, Harvard Reference Format, American Sociological Association, Chicago Manual of Style gibi birçok biçim karşınıza çıkmakta. Eğer okulunuz bu biçemleri öneriyorsa listeden seçip hemen atıf yapmaya, dipnot koymaya ve kaynakça oluşturmaya başlayabilirsiniz. Fakat benim okulum gibi okulunuz bu biçemler dışında bir biçem istiyorsa yapabileceğiniz iki şey bulunmakta. Birincisi, Zotero’nun sitesinden ekstra biçimler indirebilirsiniz, binlerce biçim sizin kullanımınız için Zotero Biçim Deposunda(bu adreste http://www.zotero.org/styles ) sizi bekliyor, buradan biçim önizlemelerini de görebiliyorsunuz. Eğer şanslıysanız okulunuzun istediği biçimi buradan tek tıklama ile (“Installâ€) kurabiliyorsunuz. Eğer istediğiniz biçim burada da yoksa Zotero size bir alternatif daha sunuyor. Bu ikinci seçenekte, kendi biçiminizi kendiniz oluşturabiliyorsunuz. Bu ikinci seçenek için Zotero size bu işi nasıl yapacağınız konusunda bir belgeleme sunuyor, belgeleme İngilizce (http://www.zotero.org/support/dev/citation_styles), biraz XML biliyorsanız, diğer stillerden de kopya çekerek kendi stilinizi oluşturabilirsiniz.
Ben, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü tez hazırlama yönergesine göre kendi Zotero stilimi kendim oluşturdum. Elimden geldiğince doğru yapmaya çalıştım, bazı yerlerde küçük sıkıntıları olsa da işimi gördü. Bu biçim dosyasını http://bluzz.net/tezim adresi altında bulabilirsiniz.
Zotero konusununda son olarak, Zotero’nun çok güçlü bir araştırma aracı olduğunun altını tekrar çizmek isterim, kendi sitesinden izleyebileceğiniz tanıtım videolarında da görebileceğiniz gibi, çok yetenekli ve zeki bir araç. Basit düzeyde bireysel kullanımın yanı sıra, bir araştırma grubunda çalışıyorsanız, ortaklaşa çalışma ve konusunda da araştırma grupları kurarak veya hazır gruplara katılarak ortak kütüphaneler oluşturup bu kütüphanelerden ve notlarından faydalanabiliyorsunuz. Diğer taraftan Sosyal Paylaşım paralelinde, Zotero kullanan kişileri ve çalıştıkları disiplinleri(bilim dallarını, ilgi alanlarını) görebiliyorsunuz. Örneğin Makine Mühendisliği veya Nöroloji konusunda araştırma yapıyorsanız, yurt dışında sizinle aynı alanda çalışabilen kişileri ile Zotero üzerinden iletişime geçebilir, kaynakça paylaşımında bulunabilirsiniz. Bu da gerçekten bulunmaz bir nimet, özellikle ülkemizde yurt dışındaki kişiler ile irtibata geçmenin zor olduğunu göz önüne alınca, üretimi ve araştırmayı paylaşmak Zotero’nun bize sunduğu çok güzel bir imkan.
Son Söz….
LibreOffice Özgür Ofis Yazılımı
Yukarıda bahsettiğim araçlar özellikle Zotero, tez yazım sürecimi inanılmaz kolaylaştırdı. Zemberek imla denetimi ile tez genelinde yazım denetimi sağladım. OpenOffice.org/LibreOffice Calc ile tablolar, çizelgeler ve grafikler oluşturdum, bunları kolayca Kelime işlemci içerisinde kopyaladım, ve kelime işlemci içerisinde de düzenleyebildim. Bazı ham veri, virgülle ayrılmış veri(CSV)’leri çevirmede Gedit’i kullandım. PDF dosyalarını birleştirmede, kesmede sevgili Fırat Özgül’ün yazmış olduğu Harman yazılımını kullandım. Elbette ara ara yaşadığım sorunlar, hatalar oldu. Sorunları çözmem zor olmadı, hatalar içinse hata kaydı girdim. Hatta bazı iyileştirme önerilerinde de bulundum. Tezimi yazmaya başladığımda OpenOffice.org kullanırken, tezimi yazarken yaşanan gelişmeler neticesinde tezimi, LibreOffice kullanarak bitirdim. Bu süreçte LibreOffice yerelleştirmeleri için çalışmalara katıldım, LibreOffice’in bugün %100 Türkçe bir arayüz ile karşımıza gelmesine katkı verdim, tr.libreoffice.org sitesi için çalışmalarda bulundum.
Tez yazım sürecimde, ne Pardus ne de kullandığım diğer özgür yazılımların hiçbiri beni yarı yolda bırakmadı! OpenOffice.org ara ara çökse de belgelerimi hep kurtardı, LibreOffice’de ise (Knazar değmesin!) henüz çökme yaşamadım. Bu açıdan Pardus ve üzerinde gelen yazılımlarda emekleri geçenlere çok teşekkür ediyorum.
Tezimi tamamen, Pardus üzerinde, başka bir platform veya bir araç kullanmadan yazmak benim hayalimdi. Bunu gerçekleştirebildiğim için çok mutluyum. Pardus’un bir üretim platformu olduğunu sürekli belirtmekteyim. Bilgisayarın sadece internet ve eğlence aracı olmadığını bir üretim aracı olduğunu tekrar belirmek isterim. GNU/Linux’un insanlara sunduğu fırsatlardan yararlanarak benim de kendimce bir ürün ortaya koyabilmem, bunun kabul görmesi beni manevi açıdan çok mutlu etti.
Eğer siz de akademik alanda araştırma yapıyorsanız, bu araştırmalarınızda ve tez çalışmalarınızda Pardus kullanmanızı şiddetle öneririm. Yukarıda bahsettiğim bütün yazılımlar ve size sunduğu ileri teknolojiler ile Pardus araştırma alanında diğer rakiplerinden geride kalmıyor!
Son olarak bu süreçte içimde kalan bir iki husustan bahsedeyim. Birincisi tezimi yazarken kullandığım yazı tipi, tez yönergesine uyun bir seçim yaptım, seçenekler arasından Times New Roman karakterini seçtim, alternatif olarak özgür bir yazıtipi olan Liberation Serif’i seçebilirdim, veya Arial yerine Liberation Sans’da seçimim olabilirdi. Gerek zaman gerekse bu tiplerin döküm alacağım bilgisayarlarda nasıl görüntüleneceğini bilmediğimden bu şekilde yapmak durumunda kaldım. Ama biraz daha zamanım olsaydı, yazıtipini değişik kullanmak isterdim.
İkinci olarak ise, gerek okulumun sitesinde, gerekse YÖK tez bankası ve Tez yönergelerindeki anlatımların tamamı Windows sistemleri üzerinde kullanılacak uygulamalar ile ilgili, biraz zamanım olsaydı bu yönergeleri Linux üzerinde kullanılacak yazılımlar ile değiştirip paylaşmak isterdim. Maalesef bunları yetiştiremedim.
Yapabildiğim şey, modern yazılımlar ve araştırma araçları ile Pardus’u bir araya getirebilmek ve bununla bir Tez ortaya koyabilmek oldu. Bu sayede Pardus’un araştırma alanında da kullanılabileceğini ve diğer sistemlerden hiçbir eksiği olmadığını gösterdiğim düşünüyorum.
Umarım yakın zamanda, Pardus üzerinde hazırlanan diğer tezleri, Pardus üzerinde yazılan kitapları ve eserleri görebiliriz.
Bu yazıya konu olan “Avrupa Birliği’nde Yoksullukla Mücadele ve Türkiye’nin Uyum Sürecindeki Yeni Uygulamalar†konulu tezimin bu yazı ve e-dergi’nin bu sayısına özel sürümünü http://bluzz.net/tezim adresinde bulabilirsiniz.
Tez Yazmaya Başlamak…
