Bugün elimizdeki cep telefonları on yıl öncesinin bilgisayarlarından çok daha güçlü işlemcilere sahip ve çok daha gelişmiş yazılımlar üzerinde koşmakta. Bu cihazlar üzerinde bugün yapılamayacak çok az şey var. Hepimizin gündelik hayatında elimizden düşürmediğimiz bu cihazlarda kuşkusuz en çok zaman geçirdiğimiz etkinliklerden biri ise oyun oynamak. Çevrenizde; metroda, metrobüste hatta manzaralı bir çay bahçesinde dahi insanların telefon ekranlarına küçük bir dikiz attığınızda insanların hayatlarının rutin bir eylemi olarak bir oyuna bulaştığını ve vakit geçirmek için bu oyunu kullandığını görebilirsiniz. Bu oyun mesaisi aynı zamanda ciddi bir insan gücü de demek…Â İşte vatandaş bilimi de buradan yola çıkarak bu oyun mesaisi üzerinden taşınabilir cihazlarımızı bilime katkı verebileceğimiz bir araca dönüştürüyor.
Vatandaş Bilimi nedir?
Öncü Vatandaş Bilimi projelerinden Seti@home dünya dışı akıllı yaşamı arıyor.
Vatandaş Bilimi (Citizen Science) terimi çoğu zaman kıtalar arası işbirliği yapan biliminsanı takımlarını içermekte. Fakat şimdi, internetin gücüyle artık uzman olmayan kişiler de katılıyor.
Vatandaş bilimi birçok farklı kategoriye ayrılmakta. Öncü proje olan SETI@Home milyonlarca katılımcının atıl hesaplama zamanını kullanarak dünyadışı akıllı yaşam araştırmasında kullanmakta. Seti@Home’un açtığı yoldan devam ederek Boinc@Home ile biyolojiden fiziğe birçok alana, Folding@Home ile de tıp alanına atıl hesaplama zamanlarını bağışlamakta. Vatandaş biliminsanları ayrıca Galaxy Zoo gibi gök cisimlerini sınıflandırma çalışmalarında ve hatta doğayla ilgili Great Sunflower Project gibi projelere gönüllü olarak katılmakta. Bunun yanı sıra işin biraz daha mutfağına girerek Fold.it projesiyle bulmaca çözerek ‘Protein Katlama – Protein Folding‘ bile yapmak mümkün.
Oyun ve biyolojinin ilk harmanlandığı Fold.it projesi, onyıldır çözülemeyen HIV ile ilgili bir proteinin 10 gün içinde bir oyuncu tarafından çözülmesiyle kendisinden söz ettirmişti.
İşte buradan çıkan bir fikir ile ‘Vatandaş Bilimi” mobil- yani taşınabilir cihazlara eğlenceli bir şekilde taşınmakta.
Daha fazlasını merak ediyorsanız Uzay, İklim, İnsanlık, Doğa, Biyoloji ve Fizik kategorisinde Vatandaş Bilimi projelerini bir çatı altında toplayıp sunan Zooniverse.org sitesine göz atabilirsiniz.
2013 yılında gerçekleştirilen bir ortaya atılan bir fikir ile ilk defa tıp alanında bir proje oyunlaştırılıp mobil cihazlar üzerinden insanların kanser araştırmalarına katkı verebileceği bir projeye dönüştü. Cancer Research UK, Amazon Web Services, Facebook ve Google geliştiricileri, akademisyen ve bilim adamlarıyla birlikte genetik veriyi dönüştürebilen eğlenceli bir oyun oluşturmak için yola çıktı. Bu süreçte alınan fikirlerle Play To Cure: Genes in Space(Tedavi etmek için oyna: Uzaydaki Genler) oyunu ortaya çıktı. Oyunun yayınlanıp başarılı olması üzerine ise bir diğer oyun olan Reverse the Odds (Odları Geri Döndür) isimli bir oyun daha yayınlandı.
Genes in Space oyunu 2012 yılında Birleşik Krallık’ta gerçekleştirilen geniş kapsamlı bir göğüs kanseri araştırmasını temel almakta ve bu araştırmada elde edilen DNAÂ verilerinin sanal bir madde olan ‘Element Alpha‘ya dönüştürülmesiyle analiz edilecek haritalar oluşturulmakta.
Bir bilgisayar oyunu ile tıbbi veri analizinin ne kadar başarılı yapılabileceği konusunda ise oyun geliştiricileri ve uzman biliminsanları şaşırtıcı bilgiler vermekte [1]. Uzmanlara göre mevcut bilgisayar yazılımları genlerdeki bozulmaları incelemek için yeteri kadar isabetli incelemelerde bulunamıyor ve %10’luk bir ıskalama olmakta. Oyunun arkasındaki bilim konulu detaylı yazılar [2] [3] incelendiğinde bilgisayarların DNA üzerindeki bu izleri incelemekte henüz insan gözü kadar iyi olmadığı ve bu binlerce veri setini incelemenin ise ço büyük bir zamana mal olduğu söylenmekte. İşte bu oyun sayesinde ise oyuncular tarafından hızlıca incelenebilen bu veri setleriyle araştırmaların hızlandığı söylenmekte.
Bu oyunlara temel teşkil eden ilk girişim olan çevrimiçi kanser hücrelerini inceleme platformu olan Cell Slider sitesinde bugüne kadar 2 milyondan fazla slyatın incelendiği düşünülünce, projelerin gerçekten faydalı olduğu görülüyor.
Genes in Space’in başarılı olması üzerine geliştirilip yayınlanan bir diğer oyun olan Reverse the Odds oyunu ise bir bulmaca oyunu. Bu oyunda genetik veriyi analiz etmek yerine mevcut kanserli hücreleri ve bu hücrelerin biyolojik işaretlemeleri (biomarker)  tespit edilmeye çalışılıyor.
Reverse The Odds projesini yöneten Dr. Anne Kiltie, Reverse The Odds oyuncularının hali hazırdaki bilgisayar analizlerinden çok daha hızlı ve %10 daha başarılı olduğunu ve ortalama isabetin de tıpkı Cell Slider gibi mevcut biliminsanlarına yakın olduğunu belirtmekte[4]. Reverse the Odds’da bugüne kadar 3.200.000 civarında görüntü analiz edilmiş ve toplamda 31.000.000 görüntü analiz edilmeyi beklemekte.
Gerçek kanser hücrelerini tespit etseniz de merak etmeyin, gerçek hastalara teşhis koymuyorsunuz. Oyundaki verileri yüzlerce insan analiz ettiği için hata yapmaktan çekinilmemesi gerektiniği söylenmekte.
Candy Crush veya Angry Birds gibi popüler bir oyunu oynayıp vakit öldürmek yerine Vatandaş Bilimi oyunları oynayarak insanlığa katkı vermek daha iyi bir seçenek olarak önümüzde durmakta.
Biraz daha detaylı anlatabilmek için oyunları yakından tanıyalım:
(Belki ileride işe yarar diye oyunların resmi sayfalarını çevirip aktardım)
1- Play to Cure: Genes in Space:
2014 başında yayımlanan Play To Cure: Genes in Space oyunu gerçek genetik verilerin oyuncular tarafından analiz edilmesine üzerine kurulu eğlenceli bir uzay oyunu.
Bilim kahramanı olun
Play to Cureâ„¢: Genes in Space, oyuncuların kolektif gücünü kullanarak gerçek genetik verileri analiz etmek ve kanseri daha kısa zamanda alt etmek için geliştirilmiş dünyanın ilk ücretsiz mobil oyunudur.
Oyun
Oyundaki görev sanal bir madde olan Element Alpha’yı toplamaktır. Element Alpha, birçok kanser türüne dayanak oluşturabilecek genetik kanser verisini temsil etmektedir.
Oyunda Bitfrost Şirketi’nin bir elemanı olarak göreviniz değerli ve satılabilir Element Alpha maddesini toplamak ve rütbenizi aşağıdakileri yaparak yükseltmektir:
Element Alpha’Nın en yoğun olduğu bölgelere göre rotanızıÂ belirlemek
Rotanızı takip edip olabildiğince çok Element Alpha toplamak
Element Alpha toplarken ve sonrasında astroidlerden kaçınmak ve ateş ederek asteroidleri yok etmek
Geminizin özelliklerini geliştirerek daha güçlü hale getirmek ve daha çok Element Alpha satabilmek.
Genes in Space oyununda görev sanal bir madde olan Element Alpha’yı toplamaktır. Element Alpha, birçok kanser türüne temel teşkil eden genetik kanser verisidir.
Not: bazen bağlantı vb sorunlar nedeniyle boş harita gelmekte, Back (Geri) deyip tekrar Play tuşuna basıp (bazen bir kaç sefer tekrar etmek gerkebilir) deneyebilirsiniz
Oyunun arkasındaki bilim
Veri analizi bilim adamlarına iki anahtar konuda iletilmektedir:
Birincisi haritada Element Aplha yoğunluğuna göre çizdiğiniz rota
İkincisi uzay geminizle galaksilerarası uçuşunuz esnasında topladığınız Element Alpha miktarı ve konumu
Genes in Space oynayarak biliminsanlarının çok uzun zamanını alacak çok büyük miktarlarda genetik veriyi analiz ediyor olacaksınız ve onlara zaman kazandıracaksınız. Bu veri yeni hayat kurtaran tedavileri geliştirmek için kullanılabilir.
Taşınabilir cihazınızdaki bu bulmaca oyunuyla sihirli bir dünya yaratın, sevimli minion ırkını kurtarın ve biliminsanlarımıza gerçek kanser verisini analiz etmeleri için yardım edin. Â
Oyun
Reverse The Odds oyununda, dünyaları düşüşe geçen renkli yaratıklar olan “Odd“lara yardım ediyorsunuz. Mini bulmaca oyunlarını tamamlayarak topraklarını geliştiriyor ve Oddların topraklarını yaşanabilir hallerine geri döndürüyorsunuz.
Reverse the Odds, hikayesi ve bulmacalarıyla eğlenceli bir oyun
Ancak oyunda sadece Oddlara yardım etmiyorsunuz. Oyuna saniyelerinizi alacak gerçek kanser verisi analizleri ekledik.
Kanser araştırmalarına nasıl yardım ediyor?
Biliminsanlarımız devasa miktarsa veriye sahip, ve bu veri insanlar tarafından analiz edilmeli – bilgisayarlar gerekli desenleri algılamak için yeteri kadar iyi değil.
Reverse The Odds’a veri analizini ekleyerek binlerce oyuncunun biliminsanlarımıza beyin, gırtlak, akciğer ve prostat kanseri gibi farklı kanser türleri hakkında daha fazla bilgi sahibi olmasına yardım edebiliriz.
Araştırmacılarla aynı şekilde analiz ediyorsunuz, fakat sizin gibi çok oyuncu olduğu için veri içerisinde çok daha hızlı ilerleyebiliyoruz ve araştırmacılarımızın değerli zamanından kazanıp kanser hakkındaki ipuçlarını daha erken yakalıyoruz.
Hata yapmaktan korkmayın!
Vatandaş Bilimi olabildiğince kişiyi dahil etmekle ilgili, bu nedenle gördüğünüz hücrelerle hakkında %100 emin olmanıza gerek yok. Bazen araştırmacılar bile farklı fikirlerde olabiliyor. İşte bu nedene yerlerinde destek mekanizmaları var ve biz de bunu yapıyoruz. Sizin gibi bir sürü insan aynı resmi görüyor ve tutarsız analizler için bizim de kontrollerimiz bulunmakta.
Bilim
Gördüğünüz resimler eski hastalar tarafından bağışalanan gerçek tümör dokularının büyütülmüş örnekleridir. Â Bu veri hakkındaki basit sorulara yanıt vererek biliminsanlarına kanser hakında daha fazla bilgi sahibi olmaları ve gelecekteki hastalar için en uygun tedavileri etkince reçetelemek için yardım ediyorsunuz.Oyunun arkasındaki bilim hakkında daha fazla okumak için tıklayınız (İngilizce)
Mücadeleye Katılın
Reverse the Odds oyununu ücretsiz indirip kanser hakkında ipuçları arayın.
Araştırma kanseri öldürüyor, fakat yardımınıza ihtiyacımız var!
Bir bilim kahramanı olun ve Cancer Research UK ve Zoonivers’İn yanında kansere karşı savaşımızda yerinizi alın. Cell Slider patolojik veriyi görselleştirmekte ve kanser hücrelerini tıpkı biliminsanlarının yaptığı gibi tespit etmenize olanak tanımakta. Herkes bunun bir parçası olabilir ve analiz edilen her görüntü gerçekten fark yaratmaktadır!
Birgün kanseri alt edeceğiz. Cell Slider’da yer alarak bunu daha kısa sürede yapabilmemize yardım etmektesiniz.
Kişisel not: Dünya üzerindeki insanların birbirlerini öldürmek için her yıl harcadıkları trilyonlarca doları düşününce bu çabaların nasıl bir karanlık içinde parladığını görüyoruz. Bu kadar parayla dünyada açlık ve hastalıklar elbette yok edilebilir, her zaman söylediğimiz gibi, başka bir dünya mümkün…
 Uygulamayı Apple App Store’dan indirmek için tıklayın
 Uygulamayı Google Play’dan indirmek için tıklayın
 Uygulamayı Amazon uygulama mağazasından indirmek için tıklayın