Portakal yerken aklıma şu soru geldi;
-Pahalı portakal yemek mi daha emekçi-ırgat dostu yoksa ucuz portakal yemek mi?
Ne açıdan bakıldığına göre değişir, ama sanırım pahalı portakal yemek daha iyi. Nedeniyse şöyle;
Diğer şartların sabit olduğunu düşünelim. İki portakal çiftliği var, toprak yapısı çok büyük oranda birbirine benziyor, ağaçlar da aşağı yukarı aynı türdendir. Geriye üretim faktörlerinden bakım ve işçilik kalıyor.
-Toprağa iyi bakmak, ağaçlara iyi bakmak, hasatı hızlı yapmak vb gibi işgücü gerektiren unsurlar.
Bu emek gerektiren unsurların yeteri kadar yapılması demek maliyet demek. Daha iyi portakal üretebilmek için daha fazla emek gerek, bir çiftlik sözkonusuysa, bu bir kişinin emeği değil, toplu bir işgücü demek, yani istihdam.
İstihdam demek maliyet demek, maliyeti düşürmenin iki yolu var, ya ağaçlar daha çok portakal üretecek ya da işgücü maliyetini kısacaksınız. Daha çok üretim ancak daha fazla bakım ile mümkün olabilir, ağaçların da belli bir üretim kapasitesi olduğuna göre bakımın verimliliği artırması da bir yere kadar. Bu durumda devreye ancak hormon vb hileler girebilir… İkinci seçenek olan işgücünü azaltma yöntemindeyse, toprak bakımsızlaşır, ağaçlar bakımsızlaşır ve doğal kapasitesinin üzerinde bir ürün vermez, verdiği ürün de bakımlı ağaç kadar olamaz. Bu durumda çiftlik sahibi kar eder, bu portakalın kilosu iyi portakal kadar pahalı olmadığından daha düşük maliyetle yaklaşık aynı karda daha çok satacağından toplam gelir de daha fazla olacaktır.
Peki, bu ucuz portakalı kim alacak? Sizin benim gibi ekonomik yaşamaya çalışan insanlar. Biz portakalın kilosundan 2 lira tasarruf ederken, bu ucuz portakalı satan çiftçiyse, bu artan geliriyle yeni bir çiftlik alacak, bu çiftliğe de fazla bakmayacak ve yine aynı standarttaki portakalı daha ucuza daha çok satacak, ve yine bir çiftlik alacak… Böyle büyüyüp gidecek ve hep daha az işçi çalıştırarak rakiplerine göre daha fazla kazanç elde edecek. Tabi biraz daha vahşileşince elinde bulunan istihdam gücüyle işçilere de daha az ücret verecek ve daha da büyüyecek.
Yani fakirin sofrasına (kalitesiz)portakal sunan (fakir babası!) çiftlik sahibinin geliri arttıkça artacak…
Diğer tarafta da aslında zengine üretim yaptığını sandığımız iyi portakal üreten çiftçiyse, daha iyi portakal üretmek için daha fazla istihtamda bulunacak, daha fazla işçi iş sahibi olacak, işçi başına verimi artırmak içinse bu işçileri eğitecek uzun dönemde de işte tutarak uzmanlaşmayı artıracak, daha iyi çalışmaları için ücretlerini tatminkar seviyeye çıkaracak. Daha fazla kişi, daha iyi ekmek yiyecek.
Özetle, fakirseniz, fakirlere hitaben ürünler almanız aslında fakirlik ve işsizlik zincirini beslemeye neden olabilir. Mesela ucuz olduğu için Çin malı ürünleri tercih etmemiz gibi daha geniş bir perspektifte bakarsak, artıları ve eksileri daha iyi görebiliriz.
Tabi bu bir bakış açısı, bazı şeyler sabitken(ceteris paribus). Ama hayat çok daha dinamik.
